HAL TİPİ FATURA NEDİR, NASIL KESİLİR?

Hal Kayıt Sistemi, kısaltmasıyla HKS’ye kayıtlı meyve ve sebze ticareti yapan tüccar ile komisyoncuların e-fatura, e-arşiv fatura, e-müstahsil makbuzu (e-MM), e-defter, e-irsaliye gibi

neredeyse her e-belge çeşidini kullanma zorunluluğunun yanı sıra e-fatura ve e-arşiv fatura düzenlerken fatura senaryosunu hal tipi fatura olarak seçmesi de gerekiyor.

Bazı yerlerde HKS fatura adıyla da görebileceğiniz hal kayıt sistemi faturası oluştururken Gelir İdaresi Başkanlığının (GİB) belirlediği usullere dikkat etmek gerekiyor.

Hal Kayıt Sistemine kayıtlı mükellefler üretici, tüccar, komisyoncu üçgeninde e-arşiv komisyoncu mu, e-müstahsil makbuzu mu, yoksa e-fatura mı keseceğine karar veremiyor ve dolayısıyla sıklıkla yanlış fatura/makbuz düzenliyorlar. O zaman HKS fatura nedir, bu fatura tipi nasıl oluşturulur detaylı şekilde değinerek kimlerin, ne tür mükelleflere hal faturası düzenlenmesi gerektiğini netleştirelim.

Hal Tipi Fatura Nedir?

Hal tipi fatura 509 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu genel tebliği neticesinde, Ocak 2020 itibariyle uygulamaya geçen, 5957 sayılı sebze-meyve ticaretinin düzenlenmesi ile ilgili kanunda belirtilen tüccar ve komisyoncu sıfatını taşıyan mükelleflerin düzenlemesi gereken faturalardır. Dolayısıyla HKS’ye kayıtlı olmak zorunda olan bu mükellefler şirket açma tarihlerini takiben en geç 3 ay içinde e-fatura/e-arşiv fatura başvurularını yaparak kestikleri elektronik faturaları HKS fatura tipi standartlarına uygun şekilde düzenlemeliler.

Hal Tipi Fatura Kimlere Zorunlu?

HKS’ye kayıt olması gereken tüccar ile komisyoncuların kesmesi zorunlu olmakla birlikte yasada farklı biçimlerde tanımlanırlar. Sebze-meyvelerin toptan ticaretini başkası ve kendi adına komisyon usulüne göre yapan mükellefler komisyoncu olarak tanımlanırken aynı malların toptan satışını kendi hesabına yapan işletmeler tüccar sınıfına girer.

Sebze-meyve ticareti yapan komisyoncu ve tüccarlar HKS’ye kayıtlı olmasa bile e-belge zorunlulukları bulunur. Ayrıca HKS’ye kayıtlı olan ancak bildirimciler grubuna giren aşağıdaki işletmelerin e-belge uygulamalarına geçiş zorunluluğu olmadığı gibi yaptıkları meyve-sebze ticareti için hal faturası düzenlemesi gerekmez:

• Komisyoncu ya da tüccar tanımına uygun olmayan ve sınai üretim yapmak üzere mal satın alan mükellefler
• İhracat yapan satıcılar
• Mal ithalatçıları
• Üretici birlikler
• Üreticiden aldığı malı tüketiciye satan market, pazarcı, manav gibi perakendeciler
• Üreticiden aldığı malı kendi işyerinde tüketilmek üzere kullanan lokanta, hastane, yurt, otel, yemekhane

Hal Tipi Fatura Kimlere Kesilir?

Hal tüccarları ve komisyoncuları malı üreticiden veya çiftçiden alıp pazar, market gibi yerlere temin ederler. HKS faturası kesmesi gereken bu mükellefler, alıcıya mükelleflik durumuna bağlı olarak hal tipi e-fatura ve hal tipi e-arşiv fatura kesmek durumundadır.

Dijital fatura düzenlemenizi kolaylaştıran özel entegratör yazılımları üzerinden HKS Satış veya HKS Komisyoncu olmak üzere iki farklı seçenek ile ilerlemeniz gerekir. Mükellefe ve üreticiye tam olarak hangi HKS faturası kesmeniz gerektiğini, örnekler üzerinden anlatacağımız senaryolar sayesinde daha kolay anlayabilirsiniz:

• 1. örnek: Üretici/Komisyoncu

Üretici, malını satılması için hal komisyonculuğu yapan bir firmaya verir. Bu durumda komisyoncu; üreticinin e-fatura mükellefi olup olmamasına bağlı olarak üreticiye ya HKS Komisyoncu tipinde e-fatura ya da e-arşiv fatura düzenlemelidir. Böyle senaryolarda komisyoncuların, genellikle e-MM düzenlediği dikkat çekerken işlemin yanlış olduğunu hatırlatmakta fayda var.

• 2. örnek:

Komisyoncu; üretici, tüccar veya çiftçi, malı kimden almış olursa olsun toptan satışını başka bir yere yaparsa, bu kez HKS Satış tipinde e-fatura/e-arşiv fatura kesmelidir. Malı temin ettiği tarafa ise HKS Komisyoncu e-fatura/e-arşiv faturası düzenler.

• 3. örnek:

Malı komisyoncu sıfatı ile çiftçiden alan firma, çiftçiye kesinlikle e-müstahsil makbuzu düzenlememeli, çiftçi mükellef olmadığı için e-arşiv HKS Komisyoncu tipinde fatura kesmelidir. Tüccar sıfatı ile çiftçiden alım yapıyorsa çiftçiye e-MM düzenleyebilir.

Hal Tipi Fatura Nasıl Kesilir?

e-Fatura ve e-arşiv fatura oluşturma basamaklarıyla benzer olan HKS fatura kesiminde, mükellefin tipine göre değişmesine bağlı olarak “Satış” ve “Komisyoncu” olarak ayrı düzenlenir. GİB portal veya özel entegratör yazılımından elektronik fatura kesen mükellefler yukarıdaki örneklerdeki gibi e-arşiv ve e-fatura senaryosunu “HKS”, fatura tipini ise “Komisyoncu” ya da “Satış” şeklinde seçtikten sonra diğer fatura kalemlerini eklemeye devam etmeliler.

Hal tipi faturalarda diğerlerinden farklı olarak doldurması zorunlu başka alanlar da mevcuttur. Öncelikle HKS’ye kayıtlı meyve-sebze çeşitlerinin her birine özel (ürünün üretim tarihi, üreticisi, üretim yeri gibi bilgileri içerir) 19 haneli künye numaraları ile mal sahibinin TC kimlik no/vkn bilgileri faturaya mutlaka yazılmalıdır. Ayrıca hal tipi komisyoncu faturası kesilecekse komisyoncuya ait masraf kalemlerinin doldurulması gerekir. HKS tipi komisyoncu faturalarında aşağıdaki masraf kalemlerinin doldurulması zorunludur:

1. Komisyon tutarı, komisyon oranı, KDV oranı, tutarı
2. Navlun tutarı, navlun oranı, KDV oranı, tutarı
3. Hammaliye tutarı, hammaliye oranı, KDV oranı, tutarı
4. Nakliye tutarı, nakliye oranı, KDV oranı, tutarı
5. Gelir vergisi tevkifat tutarı, oranı
   Bağkur tevkifat tutarı, oranı
6. Rüsum tutarı, rüsum oranı, KDV oranı, tutarı
7. Ticaret borsası tutarı, ticaret borsası oranı, KDV oranı, tutarı
8. Milli Savunma fon tutarı, milli savunma fon oranı, KDV oranı, tutarı
9. Diğer masrafların tutarı, KDV oranı, tutarı

Tüm bilgileri yazıp kaydettikten sonra taslak faturayı onaylayarak sistem üzerinden alıcıya gönderebilirsiniz.

Hal Tipi Fatura Nasıl İptal Edilir?

Hal faturalarının iptal veya reddedilmesi maalesef şimdilik mümkün değildir. HKS faturası kesen komisyoncu ve tüccarlar kendilerine düzenlenen faturayı kabul ve red edemedikleri için kabul edilmiş sayılır. Aynı zamanda e-fatura/e-arşiv fatura iptal/itiraz portalları üzerinden de HKS fatura iptali yapamazlar.

Dolayısıyla sadece harici yollarla itirazda bulunmak mümkündür. Bu nedenle düzenlerken oldukça dikkat etmekte, göndermeden önceki taslak halini kontrol etmeden faturayı kesinlikle resmileştirmemekte yarar vardır. Bütünüyle GİB’in belirlediği usuller nedeniyle şu anda iptal edilmezse de, gerçekleştirilebilmesi için çalışmalar onlar tarafından ileride yürütülebilir.